Nie ma chyba w naszej Uczelni osoby, która nie słyszałaby o Multidisciplinary Digital Publishing Institute, lepiej znanym jako wydawnictwo MDPI. Wydawnictwo to specjalizuje się w odpłatnym publikowaniu w otwartym dostępie publikacji naukowych w blisko 400 periodykach naukowych, z których około 20% posiada IF. Dodać należy - nie mały IF - wynoszący od prawie 3 do ponad 6 pkt. Czasopisma z IF będące w portfolio MDPI mają też bardzo dobrą punktację ministerialną wynoszącą najczęściej od 100 do 140 pkt.

MDPI bardzo szybko się rozwija. W 2017 roku grupa MDPI wydała około 36 tys. artykułów, a w roku 2020 już ponad 167 tys. Charakteryzuje się również niezwykle szybkim procesem wydawniczym i dobrym kontaktem z naukowcami. Przeciętny okres od wysłania manuskryptu do otrzymania pierwszej decyzji wynosi zaledwie 20 dni. Akceptacja artykułu następuje zwykle po kolejnych 15 dniach, a opublikowanie pracy on-line - mniej niż tydzień od chwili zaakceptowania pracy. To są jednak dane uśrednione. Aż 17% artykułów wysyłanych do MDPI jest przyjmowana w ciągu 20 dni od pierwszego przesłania, a kolejne 45% prac zaledwie w ciągu 30 dni.

Tyle dobrych informacji. Każdy z nas, kto choć raz coś opublikował w wydawnictwie MDPI, wie, że procesowi przyjęcia pracy towarzyszy zawsze rachunek. Wynosi on około 2000 euro, choć można uzyskać zmniejszenie tej kwoty, gromadząc vouchery za wcześniej wykonane recenzje. Uczciwy układ. Przyjrzyjmy się jednak raz jeszcze liczbom. Sukces MDPI opiera się na dwóch filarach: szybkiej realizacji oraz publikowaniu prac w tzw. zeszytach specjalnych (Special Issues), nad których jakością wydawnictwo nie sprawuje jednak żadnej kontroli.

Dlaczego? Jak sama nazwa wskazuje, Special Issue powinno być czymś wyjątkowym. Tymczasem w 2013 r. MDPI wydało 388 zeszytów specjalnych, w roku 2020 ponad 6700, a w roku 2021 ich planowana liczba ma osiągnąć prawie 40.000. Nie, to nie jest pomyłka. W roku 2021 MDPI zakontraktowało u redaktorów gościnnych prawie 40.000 zeszytów specjalnych. Pewnie część z nich (a może nawet znaczna) nie powstanie, ale liczby mówią same za siebie. Skalę zjawiska może dobrze zilustrować rozkład publikacji w należącym do grupy MDPI czasopiśmie Sustainability. W roku 2021 czasopismo to wydało 24 zeszyty regularne oraz (uwaga!) 3303 zeszytów specjalnych. To prawie 10 zeszytów specjalnych każdego dnia.

Oczywiście same w sobie zeszyty specjalne nie są złe. Gromadzą podobne artykuły i zwiększają czytelność odkryć naukowych. Mogą się również przyczyniać do tworzenia nowych zespołów badawczych. Powinny być jednak wyjątkowe. I powinno się dbać o wysoki standard wydawanych w nich prac.

Skąd zatem czasopisma grupy MDPI posiadają tak wysoki IF, który (jak wiadomo) jest ilorazem całkowitej liczby cytowań artykułów wydanych w danym czasopiśmie w ciągu ostatnich dwóch lat do liczby artykułów wydanych w tym czasopiśmie w tym okresie? Zapewne dlatego, że podstawą obliczenia IF przez Instytut Informacji Naukowej w Filadelfii są publikacje wydawane w zeszytach regularnych, a nie Special Issues.

Tak jest w tej chwili. Ale czy ww. Instytut wobec pół-drapieżnych praktyk MDPI nie zmieni tych zasad? Znamy przecież przypadki czasopism (np. Oncotarget), które w jednym roku straciły cały swój IF.

Czy powody do niepokoju są realne? Czy to raczej tylko teoretyczne zagrożenie?

Wydawnictwo MDPI nie jest wydawnictwem drapieżnym (tzn. takim, które publikuje wszystko w zamian za pieniądze). Wg danych wydawcy odsetek odrzucanych prac wynosi ok. 50%. Wydawca stosuje jednak metody agresywne. Jakość prac publikowanych w Special Issues powierza redaktorom gościnnym, których nawet nie zna. Bardzo trafnie zauważył to Paolo Crosseto - publicysta zajmujący się naukometrią.

"Gdyby MDPI zajmowało się tłoczeniem płyt z muzyką, strategia ta sprowadzałaby się najpierw do podjęcia starań o podpisanie kontraktu z tuzinem bardzo popularnych zespołów, a następnie, w chwili ugruntowania swojej reputacji, poprosiłoby swoich przyjaciół (lub kogokolwiek, kto ma gitarę), aby za niewielką opłatą wyprodukowali więcej płyt pod nazwą utytułowanej gwiazdy rocka. Tym sposobem U2 w danym roku wydałoby jeden album, ale w ramach franczyzy U2 swoje albumy sprzedałoby 400 zaproszonych zespołów. Kup płyty, wszystkie są tak dobre jak oryginały!".

Być może MDPI ma ambicję zostać największym na świecie wydawcą open access. Być może odkryło misję bycia oknem na świat dla wielu naukowców z Afryki i Azji, dla których skostniałe europejskie i amerykańskie wydawnictwa są zwyczajnie niedostępne. Oby tak było w istocie. Jednakże polityka wydawnicza MDPI z ostatnich dwóch lat wskazuje na to, że po stworzeniu kilku dobrych czasopism, na ich reputacji i wysokich opłatach, wydawnictwo zamierza osiągnąć maksymalny i krótkotrwały zysk. Skąd to przypuszczenie? Spójrzmy na naszą Uczelnię. W 2021 opublikowaliśmy w grupie MDPI ok. 180 artykułów (to ponad 20% wszystkich naszych publikacji z wartością 100 lub więcej punktów ministerialnych) ponosząc (w skali Uczelni) koszty ok 1.7 mln zł. A takich uniwersytetów jak nasz jest wiele.

W pierwszych wydanych w tym roku Wiadomościach Naukowych napisałem, że nad MDPI zbierają się czarne chmury. Mój niepokój w dużej mierze wynika z przeświadczenia o radykalnym obniżeniu standardów wydawniczych (przytoczone wcześniej liczby i dane mówią same za siebie). Jeszcze nie wiemy, jaki IF będą miały czasopisma z grupy MDPI za 2021 rok. Te wartości poznamy dopiero w połowie bieżącego roku. W mojej opinii nie stać nas na takie ryzyko. I nie chodzi tylko o ewaluację naszej Uczelni. Co z młodymi pracownikami nauki, z habilitantami lub kandydatami do tytułu naukowego, których dorobek opiera się lub będzie się opierał tylko na pracach opublikowanych w czasopismach z grupy MDPI? Co zrobią, jak z dnia na dzień czasopisma te stracą IF lub ulegnie on istotnemu obniżeniu?

Dlatego, profilaktycznie i z dbałości o jak najwyższe standardy nauki w naszej Uczelni, podjąłem decyzję o zmniejszeniu (z dniem 1 kwietnia br.) kwoty dofinansowania (do maksymalnie 2000 zł) artykułów wydawanych przez naszych naukowców w grupie MDPI. Nie po to, aby cokolwiek komukolwiek utrudnić, ale po to, aby przypomnieć, że cały czas istnieją inne wydawnictwa - także i takie, które wydają prace naukowe nieodpłatnie.

Jeżeli posiadamy oszczędności, staramy się je dywersyfikować. To samo róbmy z naszymi osiągnięciami naukowymi. Miejmy ograniczone zaufanie do wydawców, których reguły gry budzą tak wiele wątpliwości i zastrzeżeń.